“Müslümandan âlim çıkmaz” diyen siyasetçi geldi aklıma… Cümlenin kuruluş maksadını iyiniyetle yorumlarsak ilim tarihi konusundaki eksikliğine, iyiniyetten arınıp yorumlarsak o bitmek bilmeyen “İslâmcı kompleks”e veririm bu sözü…
İlim tarihi derin bir mevzudur. Müslüman âlimleri anlatmaya kalksak, derginin bu sayısını gasbetmemiz gerekir. Hâliyle mevzuyu biraz daha sınırlandırmak maksadıyla Müslüman Türk âlimlerden bahsedeceğim. Affınıza sığınarak belirtmeliyim ki bundan bahsederken de bütün âlimlerimizi buraya sığdıramayacağımdan genel bir çerçeve çizmeye gayret edeceğim.
En meşhurlarından başlayalım mı? (Meşhur dediysem, maalesef memlekette hâlâ bazılarını duymayanlar çoğunluktadır.)
Harizmli bir Türk olan Muhammed ibn Musa el-Harizmî (780-850) bu erken dönemde İslâm medeniyetini yeşerten âlimlerden birisi oldu. Will Durant’ın belki de Ortaçağ’ın en büyük matematik bilgini olduğunu söylediği el Harizmî’nin yazdığı Hisab-ül Cebr ve’l-Mukabele isimli kitabı 16. yüzyıla kadar bütün Avrupa üniversitelerinde ana matematik kitabı olarak okundu. Cebir ilmini metodik ve sistematik olarak ilk defa ortaya koyan kişiydi Harizmî ve aynı zamanda astronomdu. Astronomik tabloları ilk olarak o düzenlemişti. Gezegenlerin hareketlerini, güneş ve ay tutulmalarının eğikliğini ve hassas jeodezik ölçümleri hesaplamıştı.
Ortaçağ İslâm dünyasında yetişen bir başka büyük Türk ilim adamı da Fârâbî (870-950)’dir. Kendisi Türkistan’da Sir Derya’ya Arıs kolunun döküldüğü yerde, eskiden mühim bir merkez olan Fârâb (Otrar)’a tâbi Vesic kalesinde bir Türk kumandanı olan Muhammed’in oğludur. Fârâbî metafizik, fizik, astronomi, mantık, psikoloji, siyaset vb.ye dair yazdığı 160 kadar kitap ve risalesi ile Aristoteles’in hemen bütün fikirlerini en iyi açıkladığı için Muallim-i Sânî (İkinci Öğretmen) lâkabıyla tanınmış, Batı’da “Alpharabius”diye şöhret yapmış ve eserlerinden çoğu, daha o asırlarda Lâtince’ye çevrilerek yüksek dereceli okullarda ders kitabı olmuştur. Ses olayını ilk defa fizikî yönden açıklayan da o idi.
Ebu’l-Abbas Ahmed b.Muhammed b.Kesîr el-Fergânî (?-ölm.870) Ortaçağ’da yetişmiş büyük bir Türk astronomdur. Arz derecelerinin uzunluklarını hesaplamıştır. Ferganî, Abbâsî Halifesi Me’mun döneminde yapılan yer ölçüm çalışmalarına da katılmış, yerin çevresini 20 bin 400 mil (yaklaşık 40 milyon 253 bin 700 metre) olarak vermiştir. Bu değer, yerin gerçek çevre değeri olan 40 milyon 120 bin metre değerine oldukça yakındır. Fergânî’nin bulduğu bu değer daha sonra Kristof Kolomb tarafından kullanılmıştır. Fergânî, güneşin de kendine göre hareketi olduğunu ilk fark eden ilim adamıdır. Yazdığı eserler Avrupa’da yaklaşık 700 sene rakipsiz kalmış, sahasında otorite kabul edilmiştir.
Ebu-l Reyhan Muhammed İbn Ahmed el-Birunî (973-1048) filozof, seyyah, tarihçi, coğrafyacı, dilci, riyaziyeci, astronom, şair ve fizikçidir. Will Durant kendisi için “mükemmel İslâm âliminin numunesidir” dedikten sonra, “el-Birunî İslâm dünyasının hiç değilse bir Leibnitz’i, bir Leonard’ı olmuştur” ifâdesini kullanır. “Birunî küresel trigonometriyi hocalarının buluşlarına dayanarak, bir bilim dalı olarak kuran adam” der, Fuat Sezgin ve devamla Yunanlıların sâdece ay tutulmasına göre bu ölçümü yaptıklarını ve ölçümlerinin on dereceye kadar hatalı sonuçlar verdiğini, sonra 10. ve 11. yüzyıllardan itibaren Müslümanların buna yeni metotlar getirdiğini, bu metotlardan bir tanesini getirenin de Birunî olduğunu belirtir. Birunî, günümüzde Fârâbî ve İbn Sina kadar bilinmez. Ortaçağ İslâm dünyasında yetişen Türk büyüklerinden bahsedildiği zaman bugün akla daha çok bu ikisi gelir. Onları da bu nesil sâdece filozof olarak bilir. Birunî matematik ve astronomide birçok yenilik getirmiş bir âlimdi.Geometriye teoremlerin ispatını getiren oydu. Sigrid Hunke da Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü Kopernik’ten 500 yıl önce İslâm bilgini el Birunî’nin kavradığını ifâde eder. Zikrettiğimiz Birunî için ilim tarihçisi George Sarton “beşeriyetin tanıdığı en büyük kafalardan biridir” demiştir.
…
[vc_cta h2=”Yazının devamı Ayarsız dergisinde” style=”3d” add_button=”right” btn_title=”Abonelik Formu” btn_style=”3d” btn_shape=”square” btn_color=”danger” btn_link=”url:http%3A%2F%2Fayarsiz.net%2Fabonelik-formu%2F|||”]Ayarsız dergisini kitapçılardan edinebilir veya Abonelik formunu doldurarak adresinize getirtebilirsiniz.[/vc_cta]
