Bentham kardeşlerin Eski Yunancayı dayanak edinerek türettikleri bir kavram olan ‘panoptikon’ kelimesi ‘göz önündeki yer’ anlamını taşımaktadır; pan (bütün) ve opticon (gözlemlemek) sözcüklerinin birleşimiyle oluşturulmuş ‘panoptikon’ kavramının ‘bütünü gözetlemek’ anlamı da vardır. Michel Foucault şöyle sormaktadır: “Gören mi iktidardır, görülmeyen mi, yoksa görülmeden gören mi?” Foucault’nun bu yaman sorusu aslında panoptik uygarlığın temel felsefesidir. Bizler artık gözetim toplumu dediğimiz, mahremiyetin bertaraf edilmiş olduğu kapalı bir dünyada yaşamaktayızdır. Bu yalın gerçeğe mukabil öylesine sinsi bir algı pompalanmıştır ki, kendimizi küçülen veya tam tersine küreselleşen bir dünyada, kapalılığın örtbas edildiği açık toplumda yaşamakta bulunduğumuza inandırmak durumunda kalmışızdır. İmparatorluklar çağının sarsılmaya yüz tuttuğu 18. yüzyılda iktidarlar Samuel ve Jeremy Bentham kardeşlerden görünmeden gözetleme ilkesine dayalı bir mimarî proje geliştirmelerini talep ettiklerinde, gözetim toplumu çağının ilk radikal adımı atılmış oluyordu. 1785 yılında Bentham kardeşlerin tasarladığı panoptikon yapı aslında bir hapishanedir. Bu hapishane merkezîliği esas almış yuvarlak bir yapıdır. “Söz konusu yuvarlak yapının içe ve dışa bakan pencereleri bulunmaktadır. Yuvarlak yapının ana binasında hücreler yer almaktadır. Bu hücreler iç alanda bir boş meydana (arenaya) bakacaktır. Bu meydanın orta yerinde ise gözetleme kulesi bulunacaktır. Birbirlerinden bağımsız hâle getirilen hücreler yekdiğerleriyle iletişim kuramaz şekilde tasarlanırken hücre içerisindeki bireylerin yalnızlaştırılarak direnişsiz kalmaları hedeflenmiştir.”1
İktidarların kendilerini apaçık belli etmeksizin (ama yine de “biz buradayız ve hepinizin tepesindeyiz” mesajını dayatarak) hâkimiyetlerini sürdürme esasına dayanan gözetim pratiklerine niçin ihtiyaç duyulmuştur? Dr. Uğur Dolgun bu soruya şöyle cevap veriyor: “Görülen şeyin bilgisine sahip olunur. Bilgisine sahip olunan şey de kolayca egemenlik altına alınır ve iktidar tarafından ele geçirilir. Kısacası, görülebilen her şey denetlenebilir.”
[vc_cta h2=”Yazının devamı Ayarsız dergisinde” style=”3d” add_button=”right” btn_title=”Abonelik Formu” btn_style=”3d” btn_shape=”square” btn_color=”danger” btn_link=”url:http%3A%2F%2Fayarsiz.net%2Fabonelik-formu%2F|||”]Ayarsız dergisini kitapçılardan edinebilir veya Abonelik formunu doldurarak adresinize getirtebilirsiniz.[/vc_cta]
